Opinie: Waarom we moeten vermijden dat sociale mediabedrijven het digitale landschap vergiftigen

Sociale mediabedrijven spelen zonder het minste schuldgevoel de rol van een ‘totalitaire’ ziekte die ons digitale landschap vergiftigt. Ze beïnvloeden langs die weg praktisch de hele mensheid, op een aarde die er slecht aan toe gaat. Zijn wij ons echter voldoende bewust van de invloed die deze data en advertising machines op ons hebben? Het is tijd voor actie! Want samen kunnen we de ziekelijke praktijken binnen ons digitale landschap op een interdisciplinaire wijze genezen.

Uiteraard kennen we positieve gevolgen van sociale media. We kunnen vriendschappen onderhouden of versterken. We doen kennis op over informatie die we interessant vinden en die bijdraagt aan onze algemene vormgeving. Kortom, het zijn platformen die communicatie helpen vereenvoudigen vanop afstand.

Elk van die positieve aspecten kan echter een negatieve tegenwerking hebben en daar wordt minder vaak bij stilgestaan. Als we op basis van morele waarden technologie bedenken, merken we dat er steeds een balans moet worden opgezocht. Je kan bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van auto’s een waardenconflict hebben tussen veiligheid en ecologische invloed. Een grotere, zwaardere auto gaat meer uitstoten, maar wel veiliger zijn, en omgekeerd.

Morele verantwoordelijkheid

Ook bij het ontwerpen van digitale media is het van cruciaal belang om een juist evenwicht tussen waarden te zoeken én ook te vinden. Makkelijker gezegd dan gedaan. Designers worden zich bewust van de impact die ze hebben, op Netflix kan je sinds kort The Social Dilemma bekijken, een documentaire die de gevaarlijke impact van sociale netwerken aankaart en waarin The Centre for Humane Technology mensen probeert wakker te schudden voor de ernst van dit probleem.

Op vlak van sociale media wordt het namelijk een politiek probleem. Politiek verwijst naar de ‘Polis’: de stadstaat. Als we een digitaal netwerk opbouwen, wordt het een soort digitale stad, waar bedrijven de macht hebben over hoe die stad er uit ziet. Stel je voor dat er in onze samenleving geen overheid of politiek bestaat en er enkel bedrijven de show stelen. Welnu, dat is de trend momenteel. Daar gaan we naartoe. Internetbedrijven worden machtiger en met macht komt morele verantwoordelijkheid.

Bij de vormgeving van het digitale landschap, waar uiteraard overheden een minimale invloed op hebben (denk aan de GDPR) en wat ook een invloed heeft op onze levens, zijn er bedrijven aan de macht die kunnen kiezen hoe ze dit landschap vormgeven en welke invloed ze daarbij uitoefenen.

Who’s to blame

Er wordt in de ethiek van sociale media vaak de nadruk gelegd op de gebruiker: wij moeten leren omgaan met onze devices en hoe we deze sociale media gebruiken. Technologie zal ons steeds beïnvloeden en we kunnen kiezen hoe we het gebruiken. Maar het wordt ontworpen op een manier die ons sowieso beïnvloedt! Technologie heeft altijd al een invloed gehad op de mens en we staan steeds in relatie met technologie in beide richtingen. Om een tegenkracht te geven richt ik mij hier op de grote sociale mediabedrijven die ons landschap overnemen, in de plaats van het probleem enkel in onze schoenen te schuiven.

Hebben wij niets meer te zeggen? Feit is dat deze bedrijven praktijken toepassen die ziekelijk zijn, voor we het goed en wel beseffen. Privacyrechten worden geschonden, de manier waarop ze zijn ontworpen creëert verslavingspatronen, het gebruik van sociale media kan ook destructief zijn voor sociale relaties, haatuitspraken worden zomaar toegelaten, en zelfs propaganda wordt blijkbaar aanvaard waardoor onze democratie in gevaar komt.

Dan is er ook nog het gebruik van ‘donkere patronen’: trucjes op websites die op basis van de psychologie van overtuiging mensen misleiden om iets te doen dat ze eigenlijk niet wilden. En technologie overtuigt ons altijd van iets, zoals een stoel mij overtuigt om erop te gaan zitten. Met donkere patronen kan men informatie bewust verstoppen die relevant is en zelfs zorgen voor de complete obstructie van bepaalde handelingen zoals een account willen verwijderen of je uitschrijven van een nieuwsbrief.

Vooraf goed nadenken over de impact

Een cruciaal aspect, waar de destructieve patronen van bedrijven uit voortkomen, is het niet op de eerste plaats zetten van een balans tussen morele waarden, maar in tegendeel zich in het belang van aandeelhouders op economische waarde te focussen. Ze willen ‘gebruikers’ zo lang mogelijk op hun platformen houden, want dat betekent meer geld.

We kunnen problemen blijven opsommen. Een aantal voorbeelden voor oplossingen om richting een moreler landschap te evolueren kan hopelijk een gesprek op gang brengen.

We moeten onderzoeken welke waarden van belang zijn voor ons allen en hoe we die kunnen implementeren in de vormgeving van technologie, waar we dan hopelijk ook allemaal toegang tot hebben. We kunnen hiervoor, bijvoorbeeld, ethici een rol laten spelen binnen interdisciplinaire teams.

De ontwikkeling van technologie moet op morele waarden gebaseerd zijn en de ontwikkelaars kunnen maar beter goed nadenken over de impact die een bepaalde technologie zal hebben op alle mensen die ermee in aanrakingen komen. Vooraleer er een digitaal platform (of andere technologie) wordt gebouwd, kunnen we reeds vooraf nadenken over welke waarden belangrijk zijn voor alle ‘stakeholders’ en wat de impact kan zijn, in de plaats van pas achteraf de puinhoop van lijden te ontdekken.

Wat de grote sociale mediabedrijven betreft, kunnen we momenteel slechts de negatieve gevolgen proberen aanpakken, want we waren te laat. Bijvoorbeeld door de totalitaire bedrijven vanuit een beleidsfunctie (en op een veel strengere manier dan de GDPR) te overtuigen om rekening te houden met hun morele verantwoordelijkheid door regulatie van het digitale landschap. Daarvoor moeten we de beleidsmakers op de hoogte brengen van de ernst van dit probleem.

Samen druk uitoefenen

De vraag die blijft hangen is: hoe vind je balans tussen die morele waarden en de gevolgen van technologie? Hiervoor moeten we een gesprek opstarten met mensen van alle velden. De eerste stap is het ontdekken van welke waarden van toepassing zijn. Vervolgens het uitvoeren van conceptueel en empirisch onderzoek naar de waarden. Dan het vertalen van die waardenconcepten naar praktische toepassingen en dan pas de technologische ontwikkeling (of niet!).

Stel dat sociale mediabedrijven dat zouden doen. Dan zouden ze eerst al de keuze moeten maken om te stoppen enkel aan ‘zichzelf’ te denken. Hiervoor kunnen alle gebruikers druk massaal uitoefenen en eisen dat ze hun morele verantwoordelijkheid opnemen. Want samen kunnen we de ziekelijke praktijken binnen ons digitale landschap op een interdisciplinaire wijze genezen.

Noot van de redactie: opinies vertegenwoordigen niet noodzakelijk de mening van Bloovi. Indien je het niet eens bent met de auteur en zelf een opinie wil schrijven, stuur ons dan een mailtje op redactie@bloovi.be